Diz Kireçlenmesi (Kıkırdak Aşınması) Nasıl Geçer? 5 Önemli Tedavi

“Diz kireçlenmesi nasıl iyileşir? Kıkırdak aşınması için 5 etkili tedavi, enjeksiyon seçenekleri, ameliyatsız yöntemler ve diz protezi çözümlerini öğrenin.”

Diz Kireçlenmesi (Osteoartrit) Nedir?

Diz kireçlenmesi, eklem yüzeylerini örten kıkırdak dokusunun zaman içinde aşınması, incelmesi veya tamamen kaybolması ile ortaya çıkan kronik ve ilerleyici bir eklem hastalığıdır. Tıbbi adı Osteoartrit olan bu rahatsızlık, diz eklemi içerisinde yapısal bozulmaya yol açan en sık dejeneratif süreçlerden biridir ve hem genç hem de yaşlı bireylerde çeşitli nedenlerle ortaya çıkabilir.

Kıkırdak dokusu, kemik uçlarını örterek hareket sırasında kayganlık ve yastıklama görevi görür. Kıkırdağın zarar görmesi, diz eklemindeki sürtünmenin artmasına, eklem yüzeylerinin birbirine temas etmesine ve “mekanik ağrı” olarak bilinen karakteristik ağrı tipinin oluşmasına neden olur. Buna ek olarak zamanla eklem içi inflamasyon artar, eklem sıvısı azalır veya kalitesi bozulur ve eklem hareketleri sertleşir. Sonuç olarak ağrı, hareket kısıtlılığı, merdiven çıkma güçlüğü, tutukluk ve fonksiyon kaybı gelişir.

Kıkırdak dokusunun kendini yenileme kapasitesi sınırlı olduğundan diz kireçlenmesi tamamen geri döndürülebilen bir hastalık değildir. Ancak bu tamamen çözümsüz olduğu anlamına gelmez. Günümüzde kullanılan modern tedaviler, hastalığın ilerlemesini yavaşlatabilir, ağrıyı belirgin şekilde azaltabilir ve eklemin fonksiyonunu korunabilir.

Tedavi, hastalığın evresine, hastanın anatomisine, kilo durumuna, aktivitelerine ve beklentilerine göre kişiye özel planlanmalıdır.

Bu rehberde diz kireçlenmesinde kullanılan 5 basamaklı modern tedavi yaklaşımı, tamamen bilimsel temellere dayalı ancak herkesin rahatça anlayacağı bir dille ayrıntılı olarak açıklanmaktadır.

TEDAVİDEKİ 5 ÖNEMLİ ADIM

Tedavi süreci basamaklıdır; en basit yöntemlerden başlanır, ihtiyaç halinde ileri tedavilere geçilir.

Diz Kireçlenmesi Nasıl Geçer ? Adım 1: Yaşam Tarzı Yönetimi ve Kilo Kontrolü

Diz kireçlenmesinin tedavisindeki en değerli ve en etkili ilk basamak yaşam tarzı yönetimidir. Bu adım çoğu zaman ilaçlardan daha güçlü bir etki yaratır.

— A. Vücut Ağırlığının Azaltılması

Diz eklemi insan vücudundaki en fazla yük taşıyan eklemdir. Yürürken dize binen yük vücut ağırlığının yaklaşık 3 katı, merdiven çıkarken ise 5–6 katı kadardır.

Bu nedenle:

Fazladaki her 1 kilogram, dize yaklaşık 4 kilogram ek yük olarak yansır.

Kilo kaybı yalnızca ağrıyı azaltmakla kalmaz; eklemdeki mekanik baskıyı düşürerek ilerlemeyi yavaşlatır, diğer tedavilerin etkisini artırır ve ameliyat ihtiyacını geciktirir.

— B. Kas Güçlendirme ve Eklem Dostu Egzersizler

Diz çevresinde bulunan kaslar, özellikle kuadriseps ve kalça çevresindeki gluteal kaslar eklemi destekler ve yükü azaltır. Kasların zayıflaması ekleme binen baskıyı artırır; bu nedenle düzenli egzersiz, tedavinin en önemli parçalarındandır.

Önerilen egzersizler:

• Su içi egzersizler, aquatherapy, yüzme
• Düz zeminde tempolu yürüyüş
• Düşük dirençli bisiklet
• Gluteal ve kuadriseps güçlendirme programları
• Fizyoterapist eşliğinde germe–kuvvetlendirme programları

Kaçınılması gereken aktiviteler:
Koşu, zıplama, halı saha, bozuk zeminde yürüyüş, ağır yük kaldırma ve diz üzerine darbeli sporlar.

Diz Kireçlenmesi Nasıl Geçer ? Adım 2: Ağrı Yönetimi ve İlaç Tedavisi

Bu basamak, günlük yaşamı olumsuz etkileyen ağrı ve inflamasyonu kontrol etmek amacıyla uygulanır.

– Parasetamol

Hafif ve orta şiddetteki ağrılarda güvenli bir seçenektir.

– NSAİİ (Non-steroid anti-enflamatuar ilaçlar)

İltihabı azaltır, şişliğe ve ağrıya etkilidir. Ancak mide, böbrek ve kalp üzerinde olası yan etkiler nedeniyle doktor kontrolünde kullanılmalıdır.

– Topikal krem ve jeller

Diz çevresine uygulanan lokal NSAİİ içeren kremler, sistemik yan etki riskinin az olması nedeniyle birçok hastada ilk tercih olabilir.

– Takviyeler

Glukozamin, kondroitin sülfat, MSM ve kolajen takviyeleri destekleyici rol oynayabilir; fakat kıkırdağı yenilediğine dair güçlü kanıt yoktur. Semptomatik rahatlama amacıyla kullanılabilir.

Diz Kireçlenmesi Nasıl Geçer ? Adım 3: Eklem İçi Enjeksiyon Tedavileri

İlaç tedavisi ve egzersiz yeterli olmadığında eklem içine uygulanan enjeksiyonlar devreye girer.

Aşağıda enjeksiyonların ayrıntılı uygulama süreci, etki mekanizması ve kullanım alanları detaylandırılmıştır.

1) Hyaluronik Asit Enjeksiyonu (Viskosüplemantasyon)

Hyaluronik asit, eklem sıvısının doğal bileşenidir. Kireçlenmiş eklemde bu sıvının miktarı azalır ve kalitesi bozulur. Hyaluronik asit enjeksiyonu ile eklem sıvısının viskozitesi ve kayganlığı artırılır.

Uygulama süreci:

• İşlem poliklinik koşullarında yapılır.
• Diz bölgesi antiseptik solüsyonlarla temizlenir.
• Ekleme, ultrason eşliğinde doğru bölgeye tek kullanımlık steril iğne ile enjeksiyon yapılır.
• İşlem 1–2 dakika sürer.
• Hastalar işlem sonrası yürüyerek kliniği terk eder.

Etki süresi:

Genellikle 6–12 ay arasında değişebilir.

Kime uygundur?

Orta evre kireçlenmede ağrıyı azaltmak, hareketi rahatlatmak ve cerrahiyi geciktirmek isteyen hastalar için uygundur.

2) Kortizon Enjeksiyonları

Kortizon, eklem içindeki akut inflamasyonu hızla azaltır ve şiddetli ağrıyı kısa sürede kontrol altına alır.

Uygulama süreci:

• Eklem içine minimal ağrılı bir enjeksiyon yapılır.
• Etki genellikle 24–48 saat içinde başlar.

Dikkat edilmesi gerekenler:

• Yılda 2–3 kezden fazla uygulanması önerilmez.
• Sık kullanım kıkırdak ve yumuşak dokuda olumsuz etkiler oluşturabilir.

3) PRP (Trombositten Zengin Plazma)

PRP, hastanın kendi kanından elde edilen, iyileştirici büyüme faktörleri açısından zengin olan plazma sıvısının ekleme enjekte edilmesi yöntemidir.

Uygulama süreci:

1. Hastadan 10–20 ml kan alınır.
2. Kan özel bir cihazda (santrifüj) ayrıştırılır.
3. Büyüme faktörlerini içeren PRP ayrılır.
4. Eklem içine ultrason eşliğinde uygulanır.

Etki mekanizması:

• Eklemdeki inflamasyonu azaltır.
• Kıkırdak hasarı olan bölgelerde iyileştirici etki gösterir.
• Uzun süreli ağrı kontrolü sağlar.

4) Kök Hücre Tedavisi

Yağ dokusu veya kemik iliğinden elde edilen mezenkimal kök hücrelerin eklemin iyileşmesini desteklemesi amaçlanır.

Uygulama süreci:

• Yağ dokusundan veya kemik iliğinden örnek alınır.
• Örnek özel işlemlerden geçirilir.
• Elde edilen kök hücreler eklem içine enjekte edilir.

Kime uygundur?

Erken ve orta evre kireçlenmelerde etkili olabilir. İleri evrede tek başına yeterli değildir.

Diz Kireçlenmesi Nasıl Geçer ? Adım 4: Gelişmiş Girişimsel ve Koruyucu Cerrahi İşlemler

Bu adımda eklemdeki mekanik problemlerin giderilmesi, ağrı duyusunun azaltılması veya yük dağılımının düzenlenmesi amaçlanır.

Radyofrekans (RF) Nörotomi — Ayrıntılı Açıklama

Bu işlemde diz çevresindeki ağrı iletimini sağlayan geniküler sinir uçları özel iğnelerle bulunur. Radyofrekans enerjisi verilerek bu sinirlerin ağrı iletim kapasitesi azaltılır.

Kimlere uygulanır?

• Ameliyat istemeyen
• Cerrahi için uygun olmayan (ileri yaş, eşlik eden hastalıklar)
• Uzun süredir ağrısı olan

Süreç:

1. İşlem lokal anestezi altında yapılır.
2. Radyofrekans iğneleri floroskopi veya ultrason eşliğinde yerleştirilir.
3. Sinir uçlarına kontrollü ısı verilerek ağrı sinyali azaltılır.
4. Hasta aynı gün taburcu olur.

Artroskopik Temizleme İşlemleri (Debridman)

Eklemde serbest parçalar, yırtık menisküs ve mekanik takılmaya neden olan yapılar varsa artroskopik işlem uygulanır.

Aşamalar:

• Küçük kesilerden kamera ile ekleme girilir.
• Sorun oluşturan parçalar temizlenir.
• Kıkırdak yumuşamaları tıraşlanabilir.

Bu yöntem erken evre kireçlenmede seçilmiş olgularda fayda sağlar.

Eksen Düzeltici Ameliyat (Osteotomi) — Ayrıntılı Açıklama

Dizin bir tarafındaki kireçlenme (genellikle iç kompartman) bacak eğriliği ile birlikteyse, yük dizin sağlıklı tarafına kaydırılır.

Amaç:

• Diz protezi ameliyatını yıllarca geciktirmek
• Yük dağılımını düzeltmek
• Ağrıyı azaltmak

Süreç:

• Kaval veya uyluk kemiğine kontrollü bir kesik yapılır.
• Açı düzeltilir.
• Metal plak ve vidalarla sabitlenir.

Genç ve aktif hastalarda en etkili koruyucu cerrahi yöntemlerden biridir.

Lokal Kıkırdak Onarımı Yöntemleri

Mikrokırık:
Kıkırdak altındaki damarlara ulaşmak için küçük mikro-delikler açılır, kanama ve onarıcı hücrelerin akışı ile yeni kıkırdak benzeri doku oluşumu hedeflenir.

OATS (kıkırdak nakli):
Sağlam kıkırdak olan bölgeden alınan silindirik parçalar defektli bölgeye nakledilir.

Diz Kireçlenmesi Nasıl Geçer ? Adım 5: Total Diz Protezi Ameliyatı

İleri evre diz kireçlenmesinde, eklem yüzeyleri tamamen aşınmışsa ve diğer tedaviler yeterli olmuyorsa protez ameliyatı uygulanır.

Ameliyat Öncesi Süreç

• Röntgen ve gerekirse MR ile eklem detaylı değerlendirilir.
• Hastanın bacak ekseni ölçülür.
• Kan tetkikleri, anestezi değerlendirmesi yapılır.
• Protez tipi hastaya özel planlanır.

Ameliyat Sırasında Neler Yapılır?

1. Diz ön kısmından açılan bir kesi ile ekleme ulaşılır.
2. Aşınmış kıkırdak ve kemik yüzeyleri özel kesicilerle alınır.
3. Uyluk ve kaval kemiğine uygun boyutta protez bileşenleri yerleştirilir.
4. Araya özel dayanıklı polietilen ara parça yerleştirilir.
5. Robotik cerrahi veya navigasyon kullanılıyorsa bileşenlerin milimetrik yerleşimi sağlanır.
6. Kanama kontrolü yapılarak katmanlar kapatılır.

Ameliyat genellikle 60–120 dakika sürer.

Ameliyat Sonrası Süreç

• Hastalar aynı gün veya ertesi gün ayağa kaldırılır.
• Fizik tedavi ilk günden başlar.
• İlk 6 hafta diz hareket açıklığı ve yürüyüş eğitimi verilir.
• 3–6 ay arasında günlük hayata tam dönüş sağlanır.

Total diz protezi, ileri evre kireçlenmede en etkili ve kalıcı çözümdür.

Sık Sorulan Sorular

1. Diz kireçlenmesi tamamen iyileşir mi?

Diz kireçlenmesi, kıkırdak dokusunun kendini tamir etme kapasitesinin düşük olması nedeniyle tamamen iyileşebilen bir hastalık değildir. Ancak modern tedavi yöntemleri ile ağrı kontrol altına alınabilir, fonksiyon kaybı azaltılabilir ve hastalığın ilerleme hızı belirgin şekilde yavaşlatılabilir.

2. Egzersiz diz kireçlenmesi için gerçekten faydalı mıdır?

Evet. Düzenli ve doğru egzersiz programı, diz çevresi kaslarını güçlendirerek ekleme binen yükü azaltır, ağrıyı hafifletir ve hareket kabiliyetini artırır. Özellikle su içi egzersizler, yürüyüş ve düşük dirençli bisiklet önerilir.

3. Hangi takviyeler diz kireçlenmesine iyi gelir?

Glukozamin, kondroitin sülfat, MSM ve kolajen takviyeleri bazı hastalarda sertlik ve ağrı üzerinde destekleyici etki gösterebilir. Ancak kıkırdak dokusunu tamamen yenilediğine dair güçlü bilimsel kanıt bulunmamaktadır. Bu nedenle destek tedavisi olarak kullanılabilir.

4. Ne zaman ameliyat düşünülmelidir?

İlaç tedavisi, egzersiz, fizik tedavi ve enjeksiyon uygulamalarına rağmen ağrı devam ediyorsa ve günlük yaşam aktiviteleri belirgin şekilde kısıtlanıyorsa; merdiven çıkma, yürüyüş ve gece ağrıları artık kontrol edilemiyorsa total diz protezi ameliyatı gündeme gelir.

5. PRP ve kök hücre tedavisi kıkırdağı yeniler mi?

Bu tedaviler tamamen yeni kıkırdak oluşturmaz. Ancak erken ve orta evre diz kireçlenmelerinde ağrıyı azaltır, eklem fonksiyonunu artırır ve inflamasyonu düzenler. İleri evre kireçlenmede tek başına yeterli değildir.

6. Kortizon enjeksiyonu zararlı mıdır?

Kortizon hızlı etki gösteren güçlü bir anti-inflamatuardır. Akut şiddetli ağrıda oldukça etkilidir. Fakat sık tekrarı önerilmez; yılda 2-3 uygulamayı geçmesi kıkırdak ve yumuşak dokular için risk oluşturabilir. Bu nedenle hekim kontrolünde yapılmalıdır.

7. Diz protezi sonrası spor yapmak mümkün müdür?

Evet. Diz protezi sonrası yüzme, yürüyüş, düşük tempolu bisiklet ve golf gibi düşük etkili sporlara izin verilir. Ancak koşu, zıplama ve temas gerektiren yüksek darbeli sporlardan kaçınılmalıdır.

8. Hyaluronik asit enjeksiyonu ne kadar sürer ve etkisi ne zaman başlar?

Uygulama yalnızca 1–2 dakika sürer. Etki genellikle 1–2 hafta içerisinde başlar ve hastaya göre değişmekle birlikte 6–12 ay kadar sürebilir.

9. PRP kaç seans uygulanır?

Genellikle 1–3 seans yeterlidir. Seanslar arasındaki süre 2–4 hafta olabilir. Etki 4–6 hafta içinde başlaması beklenir.

10. Radyofrekans (RF) nörotomi kalıcı bir işlem midir?

RF nörotomi ağrı ileten sinir uçlarını belirli süre için devre dışı bırakır. Etkisi genellikle 6–18 ay arasında sürer. Gerektiğinde işlem tekrar edilebilir.

11. Osteotomi ameliyatı kimlere uygundur?

Bacak eğriliği bulunan ve kireçlenmesi dizin tek tarafında yoğunlaşmış genç–orta yaş grubu hastalarda uygundur. Total diz protezini 5–10 yıl geciktirebilir.

12. Diz protezi ameliyatı ne kadar sürer?

Genellikle 60–120 dakika sürer. Robotik cerrahi kullanıldığında süre biraz uzayabilir ancak yerleşim doğruluğu artar.

13. Ameliyat sonrası ne zaman yürümeye başlanır?

Hasta çoğu zaman ameliyatın ertesi günü destekle yürümeye başlar. Hareket eğitimi ve fizik tedavi ameliyat sonrası sürecin en önemli kısmıdır.

14. Diz protezi kaç yıl dayanır?

Güncel protezler doğru cerrahi teknik, doğru eksen yerleşimi ve hastanın uygun aktivite seviyesini koruması ile 15–20 yıl hatta daha uzun süre kullanılabilir.

15. Kilo verme, diz kireçlenmesi üzerinde ne kadar etkilidir?

Her 1 kg kilo kaybı diz eklemine binen yükü yaklaşık 4 kg azaltır. Bu nedenle kilo kontrolü hem ağrıyı azaltır hem de hastalığın ilerlemesini yavaşlatır.

Dr. Hanifi ÜÇPUNAR’ın diğer yazıları için tıklayınız

Diğer yazılarımız için aşağıdaki konulara tıklayınız.

Diz Kireçlenmesi Nedir?
Diz Protezi Ameliyatı
Robotik Diz Protezi
Eklem İçi Enjeksiyonlar
Menisküs Yırtıkları